Evropska unija (EU) nije savezna država kao što su to Sjedinjene Američke Države; nije niti isključivo međuvladina organizacija kao što su to Ujedinjene nacije. Evropska unija je zapravo jedinstvena. Njezine države članice ostaju nezavisne, suverene nacije, no ujedinjuju svoj suverenitet – i tako postižu puno veću kolektivnu snagu i uticaj na svjetskoj sceni kakav same ne bi mogle ostvariti.
Ujedinjavanje suvereniteta znači, u praksi, da države članice prenose neke od svojih nadležnosti za donošenje odluka na zajedničke institucije koje su stvorile kako bi se odluke o specifičnim pitanjima od zajedničkog interesa mogle donositi demokratski na evropskom nivou.
Uopšteno govoreći, proces donošenja odluka u Evropskoj uniji i postupak zajedničkog odlučivanja uključuju tri glavne institucije:
- Evropski parlament (EP) koji zastupa građane EU i koji ga direktno biraju;
- Savjet Evropske unije koji zastupa pojedinačne države članice;
- Evropsku komisiju kojoj je cilj zastupati interese Unije kao cjeline.
Ovaj "institucionalni trokut" kreira politike i zakone koji se primjenjuju širom EU. U načelu, Komisija predlaže novo zakonodavstvo, a Parlament i Savjet ga donose.
Druge dvije institucije koje imaju odlučnu ulogu su Sud Evropskih zajednica koji podržava vladavinu evropskoga prava, te Revizorski sud koji provjerava finansiranje aktivnosti Unije.
Ovlaštenja i odgovornosti ovih institucija propisani su Ugovorima koji su osnova za sve što EU radi. Oni takođe propisuju pravila i postupke koje institucije EU moraju poštivati. S Ugovorima su se saglasili predsjednici i/ili predsjednici vlada svih država članica Unije, a ratifikovali su ih njihovi parlamenti.
Osim svojih institucija, EU ima i brojna druga tijela koja imaju specijalizovane uloge:
- Evropski ekonomski i socijalni odbor predstavlja civilno društvo, poslodavce i zaposlenike;
- Odbor regija predstavlja regionalne i lokalne vlasti;
- Evropska investiciona banka finansira investicione projekte EU te pomaže malim preduzećima putem Evropskog investicionog fonda;
- Evropska centralna banka odgovorna je za evropsku monetarnu politiku;
- Evropski ombudsman istražuje pritužbe vezane za loše upravljanje institucija i tijela EU;
- Evropski nadzornik zaštite podataka čuva privatnost ličnih podataka;
- Biro za službene publikacije Evropskih zajednica objavljuje informacije o Uniji;
- Evropski biro za odabir osoblja zapošljava osoblje za institucije i druga tijela EU;
- Evropska škola za javnu upravu pruža obuku u specifičnim oblastima za članove osoblja EU.
Osim toga, specijalizovane agencije osnovane su kako bi se bavile tehničkim, naučnim ili upravljačkim zadacima.